Droom van circulaire stedenbouw

In De Architect, onderscheidt Durmisevic drie dimensies van dynamische gebouwen: aanpassing van ruimte, ereconfiguratie van constructie, scheiding van materiaal en elementen.

Circulaire stedenbouw

Binnen deze circulaire stedenbouw vallen vooralsnog twee richtingen te onderscheiden. Beide bieden binnen de duurzaamheidsagenda van IBA Parkstad veelbelovende aanknopingspunten voor de architectuur.

In een eerste benadering worden gebouwen zo ontworpen dat ze voor bepaalde tijd bestaan om ze daarna uit elkaar te halen en opnieuw te bouwen. Ze zijn gemakkelijk te demonteren, als ze niet meer beantwoorden aan actuele menselijke behoeften. Vervolgens worden ze opnieuw ontworpen.

Dergelijke gebouwen onderscheiden zich door hun, in de woorden van Thomas Rau, circulair potentieel. Het belangrijkste daarbij is dat wanneer je ze uit elkaar haalt, de materialen niet aan waarde zullen inboeten. De functies vormen in dergelijke gebouwen tijdelijke bezigheden. Scheidingswanden bijvoorbeeld kun je verschuiven om zo de inrichting aan te passen.

Volgens de andere opvatting zijn gebouwen open systemen die zichzelf vernieuwen. Dergelijke gebouwen voegen zich naar het gebruik dat de bewoners ervan maken en bewegen mee met toekomstige veranderingen, bijvoorbeeld dankzij aparte toegangen naar de werkruimten, open woonruimten met kolommen en ontbrekende scheidingswanden naar de andere woningen.

Dankzij omkeerbare verbindingen kunnen materialen en elementen worden weggenomen en vervangen zonder deze te beschadigen

Dynamische bouwconcepten

In Heerlen werkt men in het kader van de IBA aan een duurzaamheidslab. Dit zogenoemde GTB Lab fungeert als een demonstratieplein van circulaire concepten. Het laat zien hoe je circulaire gebouwen kunt realiseren, zonder afval te produceren. Ook laat het zien hoe je gebouwen aanpast van de ene naar andere functie. Dat is de kern van experimenten die in het lab gaan plaatsvinden.

Het lab werkt samen met tal van industriële partners uit Nederland. Zo worden met de bouwindustrie producten ontwikkeld en toegepast. Ook entameert het lab gesprekken over de logistiek van het circulaire bouwen en de financiële modellen die nodig zijn om producten terug te halen. Tot slot neemt het lab de regelgeving onder de loep en ontwikkelt het methoden om circulariteit te meten. Zo weet je dat je de beloofde prestatie ook echt terugkrijgt.

Doel van het lab is de transitie van statische gebouwen naar dynamische gebouwen. Als je een gebouw ontwerpt als een statisch product, dan doe je dat met het oog op een bepaalde functie of bestemming, aldus Elma Durmisevic. Feitelijk ontwerp je het dan om gesloopt te worden. Het lab probeert juist dynamische bouwconcepten te ontwikkelen. Het leven van mensen is immers niet statisch en architectuur dient dit leven te ondersteunen. Transformatie van gebouwen komt hiermee nadrukkelijk op de agenda te staan.

Durmisevic onderscheidt drie dimensies. Voor de ruimtelijke transformatie van gebouwen zijn dynamische structuren nodig met vaste kernen en variabele elementen. Voor de reconfiguratie van technische installaties en producten ontwikkelt ze flexibele modulen en systemen. Tot slot is volgens haar een standaardisatie van verbindingen nodig, als je materialen wilt vervangen zonder ze te beschadigen. Met deze aanpak verwacht Durmisevic afval te reduceren tot minimaal tachtig procent en gebruik van maagdelijk materiaal met minimaal zeventig procent. Ook wordt het volgens haar mogelijk installaties aan te passen zonder afval te produceren.

De circulaire module is ontwikkeld met het oog op volledige omkeerbaarheid.

Laboratory for Green Transformable Building

Opdrachtgever EU Buildings as Material Banks Consortium and Laboratory for Green Transformable Buildings (GTB Lab)

Architect 4D Architects/Elma Durmisevic

Constructief adviseur Rob Nijse, TU Delft; André Jorissen, TU Eindhoven; Richard Lummen, De Groot Vroomshoop; Jaap van Heijster, Adviesbureau Brekelmans

Installatieadviseur Jaap Wiedenhoff, ABT

Businessmodel IBA Parkstad / Rabobank

Oppervlakte 100 m2 + expo open deck of 900 m2 (phase 1), 200 m2 (phase 2), 200 m2 (phase 3), 100 m2 (phase 4 )

Aannemer Jongen Bouw

Bouwconsortium De Groot Vroomshoop, ODS, Pilkington, Amannu, Rodeca, Skeleton, The NewMakers, Bluedack, Staatsbosbeheer, BAM, Moooz

Oplevering 2020 (phase 1), 2021 (phase 2), 2022 (phase 3), 2023 (phase 4)